Kaplica Ostrobramska i Kościół św. Teresy

Ostrobramska Matka Miłosierdzia

Kościół zalicza się do Szlaku św. Jana Pawła II, Szlaku Bożego Miłosierdzia

Brama Ostrobramska wzniesiona w stylu gotyckim w XVI w. jest jedyną zachowaną bramą w istniejących niegdyś murach obronnych Wilna. Na początku Obraz Matki Bożej Miłosierdzia umieszczony został na Ostrej Bramie od strony miasta, natomiast od strony zewnętrznej widniał obraz „Chrystusa Zbawiciela Świata”. Karmelici Bosi, którzy przybyli do Wilna w XVII w., zbudowali kaplicę nad Ostrą Bramą i tam umieścili wielbiony przez lud obraz. Początkowo do kaplicy można było się dostać tylko od strony ogrodu klasztornego, a wierni modlili się na zewnątrz. Galeria dla pielgrzymów została zbudowana pod koniec XVIII w., a w połowie XIX w. wejście do kaplicy zostało otwarte dla wszystkich wiernych. Kaplica Ostrobramska jest jednym z największych spadków po Karmelitach wileńskich.

Kaplica Ostrobramska została wpisana na listę europejskich sieci sanktuariów maryjnych, łączących 20 najważniejszych sanktuariów maryjnych Europy. Kościół św. Teresy znajdujący się obok Kaplicy Ostrobramskiej jest jednym z najbardziej znanych sanktuariów późnego baroku na Litwie, z kopułą schowaną w dachu. Kościół, którego budowę zakończono i konsekrowano w 1654 r., należał do Karmelitów Bosych, których budynki klasztoru rozmieszczone były przy ścianie obronnej miasta Wilna, na terytorium trzech kwartałów. Obecnie jest to – jedyny z trzech zachowanych Kościołów karmelitańskich, działających w Wilnie. W latach 1760-1764 wileński malarz Maciej Słuszczański namalował cykl malowideł przedstawiających sceny z życia i działalności św. Teresy, freski obrazujące uduchowienie Zakonu Karmelitów Bosych oraz iluzyjne ołtarze. W ołtarzu głównym zamontowany jest obraz przedstawiający ekstazę św. Teresy, kiedy to anioł ma przeszyć jej serce strzałą miłości Bożej.

Ostrobramska Matka Bożego Miłosierdzia. Obraz powstał na początku XVII w., wzorowany był na rycinach holenderskiego malarza Martina de Vosa. Namalowany został temperą na dębowej desce. To jeden z niewielu obrazów Madonny bez Dzieciątka. Można w nim dostrzec Dziewicę, słuchającą zwiastowania anielskiego, także Matkę Miłosierdzia, tulącą do serca grzeszników. Madonna Ostrobramska w kaplicy nad ulicą, błogosławiąca w jednakowy sposób wszystkich przechodniów, nawet w najcięższych momentach historii nie stała się własnością jednego narodu czy ludzi wyznających tę samą wiarę. Św. Jan Paweł II mówił, że „ta Brama stała się miejscem spotkania z Matką Chrystusa i Kościoła, miejscem jedności wszystkich wierzących tego kraju. Chrześcijanie z Litwy, Polski, Białorusi, Ukrainy i innych krajów gromadzą się tu, by w obliczu Dziewicy Maryi, jak bracia i siostry dzielić się tą samą wiarą, jedną nadzieją i prawdziwą miłością”.

W 1927 r. wizerunek Madonny został ukoronowany koronami papieskimi i otrzymał, dekretem papieża Piusa XI, tytuł Matki Bożej Miłosierdzia. Korony zniknęły podczas II wojny światowej. Zachowały się korony z XVIII w. (na wzór których powstały papieskie korony) i okucia metalowe, którymi od 1670 r. ludzie zaczęli pokrywać wizerunek. Taka tradycja zdobienia czczonych wizerunków świętych jest bardzo stara na Litwie i w Polsce. Przypuszcza się, że narodziła się ona na wzór tradycji prawosławnej. Bogactwo motywów roślinnych w ornamentyce okuć ustosunkowuje się do zamkniętego ogrodu wspomnianego w Pieśni nad Pieśniami – Maryi Panny bez grzechu poczętej. Słońce, gwiazdy i półksiężyc są atrybutami Niepokalanie Poczętej, oznaczającymi bezmiar łask bożych.

Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie

Obraz Matki Boskiej Świętomichalskiej (Madonna Sapieżyńska)

Kościół zalicza się do Szlaku Jana Pawła II, Szlaku Bożego Miłosierdzia, Wileńskiego Szlaku Świętych.

Historyczną podróż na Litwie św. Jan Paweł II rozpoczął modlitwą w Bazylice Archikatedralnej w Wilnie przypominając, że w tej oto świątyni bije serce narodu litewskiego. Katedra Wileńska jest jednym z najstarszych Kościołów na Litwie. Po raz pierwszy wzmianka o niej pojawia się w źródłach historycznych w 1387 r., roku chrztu Litwy. Katedrze nadano tytuł św. Władysława (króla i patrona Węgier), zgodnie z przyjętym na chrzcie imieniem Jagiełły, ówczesnego władcy Litwy i Polski. Znajdujący się w pobliżu ołtarza głównego obraz, namalowany przez znanego malarza litewskiego Franciszka Smuglewicza, przedstawia śmierć św. Stanisława biskupa krakowskiego, innego patrona Katedry Wileńskiej. Podobno krytykował on niestosowne okrucieństwo i niemoralne zachowanie króla Polski Bolesława II i w rezultacie go ekskomunikował. Król zabił biskupa podczas Mszy świętej.

Przez ponad 600 lat niejednokrotnie przebudowywana Katedra nabyła obecnego wizerunku w neoklasycystycznym stylu na początku XIX w. (architekt Laurynas Gucevičius). W okresie komunizmu (1949-1988) Katedra została zamknięta, przez długi czas działała w niej Wileńska Galeria Obrazów. Dopiero w 1988 r. przywrócono ją wiernym i ponownie konsekrowano, zwrócono jej także relikwie św. Kazimierza – patrona Litwy i młodzieży, czczone w ozdobnej kaplicy św. Kazimierza, która jest jednym z najcenniejszych zabytków barokowych na Litwie. Katedra została zbudowana w pierwszej połowie XVII w., bogato zdobiona marmurem, profilami sztukatorskimi, freskami. W prawej nawie znajdującej się w kaplicy Gasztołtów czczony jest obraz św. Michała, Matki Bożej lub Madonny Sapieżyńskiej, ukoronowany koronami papieskimi w 1750 r., z uwagi na liczne łaski zsyłane wiernym. W Katedrze urządzono 11 kaplic, z których sześć na chwilę obecną przystosowanych jest do modlitwy. Pielgrzymi mogą modlić się nie tylko we wspomnianych kaplicach św. Kazimierza i Gasztołtów znajdujących się w prawej nawie, ale również w kaplicach Adoracji Najświętszego Sakramentu i Zesłańców, a w lewej nawie – w kaplicach św. Władysława i Wołłowiczów.

W podziemiach Katedry byli chowani dostojnicy, władcy, biskupi i członkowie kapituły, którzy zasłużyli się dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Mauzoleum Królewskim został pochowany król Polski i Wielki Książę Litewski Aleksander Jagiellończyk, królowa Barbara Radziwiłłówna i Elżbieta Habsburżanka, serce władcy Władysława IV Wazy. W 1985 r. odnaleziono skarbiec Katedry. Są to litewskie arcydzieła sztuki złotniczej, które w 1939 r. jesienią, po rozpoczęciu wojny, ukryto w pośpiechu w niszy między kaplicą Gasztołtów a obecną kaplicą Zesłańców. Obecnie skarbiec Katedry eksponowany jest w Muzeum Dziedzictwa Kościelnego.

 Obraz Matki Boskiej Świętomichalskiej (Madonna Sapieżyńska). W oparciu o historyczne dokumenty, obraz zaczął słynąć z cudów i łask w XVI w. Wówczas należał do Franciszkanów i wisiał w Kościele Bernardynów. Na początku XVII w., na prośbę i z inicjatywy możnowładcy Wielkiego Księstwa Litewskiego Lwa Sapiehy, obraz przeniesiono do nowo powstałego Kościoła Świętego Michała Archanioła – Mauzoleum Sapiehów. Tu wizerunek jeszcze bardziej zasłynął łaskami, a cuda zostały opisane i wydane w oddzielnej książce pod koniec XVII w. Dnia 8 września 1750 r. obraz został ukoronowany koronami przysłanymi przez papieża Benedykta IX.

Obraz Matki Boskiej Sapieżyńskiej, chociaż bardzo uszkodzony, ocalał z pożaru, który miał miejsce w Wilnie w XVII w. oraz podczas wojen z Moskwą. Pod koniec XX w. w czasie rekonstrukcji obrazu okazało się, że z mocno uszkodzonego obrazu zabrano tylko główną deskę z twarzą Matki Boskiej. Deskę wstawiono do nowej drewnianej podstawy i domalowano zgodnie z nową kompozycją, odzwierciedlając prawdopodobnie starą. Ponieważ obraz należał do klasztoru Bernardynów, po obu stronach Matki Boskiej widnieją patroni tego zakonu – św. Franciszek z Asyżu po prawej i św. Bernardyn ze Sieny z lewej.

W 1948 r. po zamknięciu Kościoła Świętego Michała Archanioła, obraz został przekazany do Kościoła Ducha Świętego, a później przechowywany był w magazynie Wileńskiego Muzeum Sztuki. W tym okresie zniknęły wyroby jubilerskie zdobiące obraz, korony. W okresie komunizmu nazywano go obrazem Madonny Sapieżyńskiej bez użycia słów „święty” i „Bóg”.

Kościół Wszystkich Świętych

Matka Boska, Wybawicielka Dusz Czyśćcowych
Maryja z Dzieciątkiem

Kościół Wszystkich Świętych w Wilnie został zbudowany w 1632 r., z inicjatywy sekretarza Króla Litwy i Polski Zygmunta III Wazy Wojciecha Adalberta Chludzińskiego, na ówczesnym obrzeżu miasta – od strony południowo-wschodniego muru obronnego i nieistniejącej już Bramy Rudnickiej. W 1628 r., po złączeniu wcześniejszych budynków, zakończono budowę klasztoru. Był on jednym z głównych centrów Karmelitów Trzewiczkowych w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1810 r. obok Kościoła Wszystkich Świętych powstała jedna z największych parafii w Wilnie (w 1830 r. liczyła 12 250 parafian).

W 1743 r. po lewej stronie fasady dobudowano dzwonnicę w stylu późnego baroku, która odzwierciedla tradycje wileńskiej szkoły barokowej i jest jednym z najbardziej wyrazistych obiektów Starego Miasta. Pod koniec XVIII w. przebudowano Kościół. Jest to trójnawowa świątynia typu bazylikowego, z głębokim prezbiterium i dwiema bocznymi kaplicami kopułowymi. W Kościele znajduje się 18 ołtarzy, zdobionych obrazami, rzeźbami w soczystych barwach i elementami zdobniczymi w złotym kolorze.

Po powstaniach z 1831 i 1863 r. w klasztorze osiedlili się zakonnicy z klasztorów klauzurowych, zaczęło też działać więzienie dla księży. W 1886 r. klasztor zamknięto i co ciekawe najpóźniej z pozostałych rzymskokatolickich klasztorów w Wilnie. W 1887 r. przejęło go towarzystwo przytułku dla dzieci, urządzono w nim mieszkania, sklepy. W okresie komunizmu w budynkach klasztoru znajdowały się mieszkania, na pierwszym piętrze działały sklepy z artykułami spożywczymi, urządzono wydział sztuki ludowej Muzeum Sztuki LSRR. W Kościele działał magazyn, a w latach     1975-1990 ekspozycja Wileńskiego Muzeum Sztuki.

W ołtarzach Kościoła, do czasu jego zamknięcia, wisiało 11 obrazów z oprawami, które świadczyły o doznanych przez wiernych łaskach za ich pośrednictwem. W 1991 r. po zwróceniu Kościoła wiernym, świątynia została odnowiona, powróciły też do niej niektóre jej obrazy. W lewym bocznym ołtarzu Kościoła czczony jest należący do Karmelitów obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem zdobiony oprawami, a z drugiej strony, w prawym ołtarzu, widnieje równie cenny obraz ikonografii karmelitańskiej z      XVII w. – wizerunek Matki Boskiej, Wybawicielki Dusz Czyśćcowych.

Matka Boska, Wybawicielka Dusz Czyśćcowych i pobożność maryjna Karmelitów. Najświętsza Maryja Panna była dla Karmelitów przykładem idealnego życia modlitewnego, które prowadzi do Boga. Na Litwie Karmelici krzewili praktykę modlitewną za zmarłych, związaną z kultem Matki Boskiej. W ówczesnej wyobraźni religijnej ważne miejsce zajmował Czyściec, w którym dusze zmarłych zanim osiągną życie wieczne muszą odpokutować za swoje grzechy. Matka Boska uważana jest za najważniejszą przewodniczkę i pośredniczkę między duszami czyśćcowymi a Bogiem.

Kościół św. Mikołaja

Matka Boska Bolesna

Kościół zalicza się do Szlaku Franciszkańskiego w Wilnie.

Jest to jeden z najstarszych Kościołów w Wilnie, o którym po raz pierwszy wspomniano w historycznych źródłach w 1320 r., kiedy to Książę Wielki Litewski Giedymin zaprosił rzemieślników i kupców z chrześcijańskiej Europy do Wilna. W 1323 r. w liście do Franciszkanów pisał, że w Wilnie zbudowano dla nich Kościół. To, że Kościół wiązał się z przybyciem kupców do miasta, świadczy tradycyjnie przyznawany w Europie Centralnej tytuł św. biskupa Mikołaja z Miry – patrona podróżników, kupców, rzemieślników, więźniów, dzieci.

Kościół został ufundowany w latach 1382-1387, ze środków wileńskiego namiestnika Wielkiego Księstwa Litewskiego J. Jaunisa (Janulisa). O okresie budowy świątyni świadczą archaiczne formy architektury wczesnego gotyku. Kościół rekonstruowano i odnawiano kilkakrotnie, dlatego we wnętrzu (na sklepieniu, w ołtarzach) znajdują się wyraźnie formy późnego gotyku z początku XVI w. i połowy XVIII w.

Wdzięczne filary, na których wspierają się gwiaździste sklepienia dzielą Kościół na trzy nawy. W ołtarzu wielkim – Ukrzyżowany Chrystus. W lewym ołtarzu czczony jest obraz św. Mikołaja. W prawym ołtarzu – obraz Matki Boskiej Bolesnej wyrzeźbiony z drewna, malowany i zasłonięty złoconymi płytami.

W latach 1901-1939 Kościół św. Mikołaja był jedynym Kościołem w Wilnie, w którym odbywały się nabożeństwa w języku litewskim, dlatego otrzymał miano zarzewia kultury litewskiej. W 1930 r. dzięki staraniom Litwinów z Wilna, w Kościele postawiono pomnik na pamiątkę 500. rocznicy śmierci Witolda Wielkiego.  W latach powojennych, po zamknięciu Wileńskiej Bazyliki Archikatedralnej, Kościół pełnił funkcję prokatedry, a w 1959 r. obok Kościoła wzniesiono rzeźbę św. Krzysztofa patrona Wilna, wykonaną przez rzeźbiarza Antoniego Kmielauskasa. Był to akt ruchu oporu, gdyż reżim komunistyczny zabronił używania herbu miasta, na którym widnieje tenże święty.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Klasztor Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów)

Biała Madonna (Figura Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny)

Kościół zalicza się do Szlaku Franciszkańskiego w Wilnie.

Badania archeologiczne ustaliły, że miejsce na ulicy Trockiej, gdzie znajduje się Kościół Franciszkanów Konwentualnych, jest jednym z najwcześniejszych katolickich miejsc w Wilnie. Świadczą o tym znaleziska potwierdzające, że jeszcze przed wzniesieniem pierwszego murowanego Kościoła pod koniec XIII w., odbywał się tu chrześcijański pochówek zmarłych. Jak i większość świątyń wzniesionych przez księcia Witolda i króla Jagiełłę, także Kościół Franciszkanów został konsekrowany i nadano mu tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jego nazwę piszę się często z dopiskiem „in Arena”, tj. Na Piasku, od którego pochodzi nazwa tego miejsca.

W 1390 r. Krzyżacy zaatakowali wileńskie zamki, paląc jednocześnie franciszkańskie budowle. W  1421 r. zbudowano nowy Kościół i mniej więcej w tym samym roku – klasztor. W Kościele zachowało się nieco więcej cennych fragmentów architektonicznych pochodzących sprzed XVIII w. niż w budynkach klasztoru. W XIX w. po powstaniach klasztor i Kościół zamknięto i odebrano bogatą bibliotekę. W okresie komunizmu w Kościele założono archiwum. W 1998 r. Kościół zwrócono Franciszkanom Konwentualnym.

Przy wejściu na teren Kościoła i klasztoru przy płocie znajduje się barokowa kaplica rodziny Suzinów, zbudowana w celu upamiętnienia mieszkańców Wilna wymordowanych przez Kozaków.

Biała Madonna lub figura Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, słynęła w mieście z łask już od XVIII w. Wówczas stała ona w sali klasztornej, gdzie przyjmowano gości. Maryja przedstawiona jest jako kobieta brzemienna, podobnie jak Maryja z objawienia danego Janowi. Zapewne to zadecydowało o tym, że Biała Madonna czczona jest jako patronka rodzin, rozbitych rodzin, małżonków nie mogących doczekać się potomstwa, orędowniczka oraz patronka dzieci nienarodzonych. W 1864 r. po zamknięciu klasztoru przez cara, zamurowano figurę Maryi w niszy chcąc ją w ten sposób ukryć. W 1935 r. Franciszkanie przenieśli figurę do kaplicy św. Wawrzyńca. W okresie komunizmu ponownie zamurowano figurę w niszy kaplicy i nikt nie podejrzewał, że została ukryta w ścianie magazynu państwowego archiwum. Po zwróceniu Kościoła Franciszkanom, odsłonięto figurę.

Kościół Świętych Apostołów Filipa i Jakuba i Klasztor Dominikanów

Matka Boska Łukiska

Kościół zalicza się do Szlaku Dominikańskiego i Drogi św. Jakuba.

Drewniany Kościół Świętych Apostołów Filipa i Jakuba oraz Klasztor Dominikanów zbudowano na przedmieściu Łukiszek w 1642 r. Obowiązkiem zakonników było za darmo chować ubogich i nieść im kościelną pomoc. Znajdowały się tu wówczas cmentarze miejskie, na których chowano nędzników. Drewniany Kościół spłonął podczas walk z wojskami moskiewskimi , a w XVIII w. odbudowano murowaną świątynię, która nie zmieniła się aż po dziś dzień. W okresie komunizmu w Kościele urządzono skład owoców i warzyw, później – pomieszczenie gospodarcze Teatru Opery i Baletu.

Wizerunek Matki Boskiej Łukiskiej słynął z cudów w Kościele Dominikanów od końca XVII w. Ikonę tą z „walk moskiewskich” przywiózł generał artylerii Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta Łoździei Maciej Korwin Gosiewski. Jego syn oddał wizerunek Dominikanom z Sejn, a ci ofiarowali Klasztorowi Dominikanów Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Wilnie. Niedługo po tym dokonywały się tu cuda za pośrednictwem wizerunku Matki Boskiej Łukiskiej, opisane w książce pt. „Mistyczna fontanna” w 1737 r.

W okresie komunizmu uważano, że cudowna ikona zaginęła, okazało się jednak, że jest przechowywana w Kościele św. Rafała, znajdującym się po drugiej stronie rzeki. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości, ikonę zwrócono Kościołowi św. Filipa i Jakuba, a Kościół przywrócono Dominikanom. Założono tu generalne centrum wikariatu Dominikanów z Białorusi, Estonii, Łotwy i Litwy. W 2015 r. po raz pierwszy zabrzmiał odrestaurowany karylion kościelny – unikalny instrument składający się z 61 dzwonów. Jest on największy w krajach bałtyckich.

Kościół św. Krzyża

Obraz Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych lub Najświętszej Maryi Panny Śnieżnej

Źródła piśmiennicze podają, że kanclerz wielki litewski Olbracht Gasztołd zaprosił do Wilna 14 Franciszkanów, którym po wyjeździe kanclerza ścięto głowy lub ukrzyżowano. Na grobie męczenników O. Gasztołd postawił Krzyż, którego nie naruszył nawet wielki pożar, a za wstawiennictwem męczenników uzyskiwano wiele łask. W 1543 r. w miejsce Krzyża postawiono kaplicę Św. Krzyża. W 1635 r. biskup Abraham Woyna zaprosił do Wilna zakonników Bonifratrów  (łac. boni fratres – dobrzy bracia) i powierzył im opiekę nad starszymi chorymi księżmi i ubogimi świeckimi. Bracia troszczyli się także osobami z zaburzeniami psychicznymi, co wówczas było niespotykane. Bonifratrzy w Wilnie zbudowali klasztor i Kościół obok kaplicy św. Krzyża.

Obecne zdobnictwo Kościoła pojawiło się w XVIII w. po pożarze, który nawiedził Wilno. Część zewnętrzna Kościoła św. Krzyża jest dosyć skromna, wytworne są jedynie ażurowe krzyże, umieszczone na zwieńczeniu kwadratowych wieżyczek. Wnętrze Kościoła jest bogatsze, jednak nie jest charakterystyczne dla Kościołów w stylu późnego baroku w Wilnie. Warto wspomnieć o źródełku w piwnicy świątyni, które wytrysnęło tu na pamiątkę męczeńskiej śmierci pierwszych Franciszkanów w Wilnie. Ludzie wierzą, że woda ze źródełka leczy choroby oczu.

W 1843 r. Kościół św. Krzyża zamknięto i wygnano Bonifratrów z Wilna. W okresie międzywojennym bracia ponownie wrócili i założyli przytułek dla starców oraz jadalnię dla ubogich. Po II wojnie światowej Kościół znów zamknięto. Kompletowano w nim książki w celu uzupełnienia biblioteki. W pomieszczeniach klasztoru mieszkali ludzie, pozostała część budynku należała do Wileńskiego Muzeum Krajoznawstwa. W 1976 r. Kościół dokładnie odrestaurowano i przystosowano na salę koncertową muzyki organowej. Od 1995 r. budynki przekazano Zgromadzeniu Sióstr Służebnic Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, klasztor zrekonstruowano. Przy Kościele działa centrum pomocy społecznej „Dom św. Krzyża”, w którym niesiona jest pomoc ludziom w ciężkiej sytuacji życiowej.

Obraz Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych lub Najświętszej Maryi Panny Śnieżnej przypomina o czasach braci Bonifratrów. Dokładna historia pojawienia się obrazu nie jest znana, jednak pisano o nim już w połowie XVIII w. w dokumentach z inwentaryzacji Kościoła. O łaskach otrzymywanych za pośrednictwem obrazu, świadczą okucia oraz wota – dar składany w podzięce. O wstawiennictwo i pomoc Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych w szczególności proszą chorzy i osoby z dysfunkcją wzroku. Fasadę Kościoła zdobi kopia tego obrazu.

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła i Ewangelisty

Maryja Loretańska i Najświętsza Maryja Panna Pocieszycielka Strapionych

Kościół zalicza się do Szlaku Bożego Miłosierdzia, Szlaku Maryjnego, Jezuitów w Wilnie.

Budowa Kościoła jest kojarzona ze chrztem Litwy – król Polski i Wielki Książę Litewski Jagiełło rozpoczął budowę Kościoła przy rynku w 1386 r. W 1571 r. król Zygmunt August przekazał Kościół parafialny Jezuitom. Obok Kościoła założyli oni Kolegium Jezuitów w Wilnie (obecnie Uniwersytet Wileński). Okoliczności historyczne zadecydowały o tym, że przeznaczenie Kościoła zmieniało się wielokrotnie, zawsze jednak otaczała go społeczność akademicka, która stała się częścią najważniejszego i najstarszego kompleksu Uniwersytetu Wileńskiego w Środkowej i Wschodniej Europie.

W 1737 r. Kościół gotycki został przebudowany, nabrał form późnego baroku i pozyskał jedną z najładniejszych w Europie fasad kościelnych (architekt Krzysztof Gałubicki). W 1826 r. zaprezentowano jego południową część, natomiast w 1902 r. powstały witraże. W 1948 r. Kościół został zamknięty i przekształcony na magazyn, później założono tu Muzeum Nauki. Jezuici troszczyli się o Kościół w latach 1570-1800, służą w nim również teraz od czasów ponownej konsekracji, która miała miejsce 11 października 1991 r.

Za filary Kościoła uznawanych jest dwanaście posągów św. Janów i innych świętych, reprezentujących Kościół powszechny – jest to panteon świętych i męczenników Janów, który przesądził o tytule Kościoła. Niegdyś miejsca dawnych ołtarzy oznaczone były pomnikami znamienitych osobistości. W głównym ołtarzu wyróżnia się ozdobne tabernakulum, Ukrzyżowany, rzeźby wszystkich świętych i chrztu Jezusa, także obrazy patronów świątyni, wizerunki świętych Jezuitów.

Powstała w 2016 r. w prawej nawie przy ołtarzu kaplica nazwana imieniem, pracującego tu przed       II wojną światową, księdza Alfonsa Lipniuna, przeznaczona jest na duszpasterstwo wspólnoty Uniwersytetu Wileńskiego, jednocześnie stanowi pewnego rodzaju nowoczesną styczność z komfortową przestrzenią barokowego Kościoła.

Przez łuk ołtarza widać tradycyjną figurkę Maryi Panny Loretańskiej, sprowadzonej z Włoch w 1647 r. Wkrótce zaczęła słynąć cudami i stała się znana w Europie. Studenci modlili się do niej podczas egzaminów. Po II wojnie światowej figurka została przekazana do Muzeum Sztuki w Wilnie, później odrestaurowana i przekazana do Muzeum Dziedzictwa Kościelnego. W Kościele św. Janów czczona jest kopia figurki stworzona przez restauratorów. Między sześcioma kaplicami Kościoła znajduje się kaplica NMP Pocieszycielki Strapionych (w lewej nawie pierwsza od głównego wejścia). W jego centrum – ołtarz z obrazem Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus, pokryty metalowymi sukienkami. Druga kaplica poświęcona jest św. Annie, nazywana jeszcze kaplicą Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, gdyż jej portal (ozdobne wejście do kaplicy) przedstawia Matkę Bożą w Niebiosach, otoczoną dwoma aniołami stróżami. W czwartej kaplicy, zwanej kaplicą Bożego Ciała (Ogińskich), przechowywany jest Najświętszy Sakrament i czczony jeszcze jeden wizerunek Maryi Panny z Dzieciątkiem na ręku.

Kościół św. Anny

Najświętsza Maryja Panna z Dzieciątkiem i św. Anna

Kościół św. Anny często nazywany jest arcydziełem gotyku, perłą płomienistego gotyku. Został zbudowany w latach 1495-1500 jako kaplica Bractwa św. Anny przy drewnianym wówczas Kościele Bernardynów. Najważniejszym dokumentem, który o tym świadczy jest – przywilej odpustów udzielony Kościołowi św. Anny w Wilnie przez papieża Aleksandra VI, który zachęcał wiernych do częstego uczęszczania i doglądania świątyni. Przy Kościele działało również Bractwo św. Marcina jednoczące katolików niemieckich i z innych krajów.

W 1747 r., według projektu słynnego architekta Jana Krzysztofa Glaubitza, wstawiono trzy murowane ołtarze barokowe, które zachowały się aż do dziś w niezmienionej postaci. Wykonano jeszcze dwa duże remonty w latach 1902-1909 i w 1969-1971. Legenda głosi, że Napoleon Bonaparte zachwycony urokiem tego pięknego Kościoła, chciał na dłoni przenieść go do Paryża, aczkolwiek jego wojsko urządziło w Kościele skład amunicji, później przetrzymywali więźniów, dlatego wnętrze było mocno zdewastowane.

W ołtarzu głównym widnieje obraz Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem oraz św. Anny, od którego bierze się nazwa świątyni (powszechnie mówi się o św. Annie, że „ sama jest trzecia” – zaczerpnięto z języka niemieckiego). Przedstawia on trzy pokolenia: św. Annę patronkę Kościoła, jej córkę Najświętszą Maryję Pannę i Dzieciątko Jezus – Syna Maryi Panny i Wnuka św. Anny. O szczególnej czci tego obrazu świadczą ozdobne oprawy, natomiast o rozpowszechnieniu kultu św. Anny dowodzi fakt, że wiele kobiet starszego pokolenia nosiło imię Anna.

Kościół (Bernardynów) św. Franciszka z Asyżu

Matka Boska Bolesna

Kościół zalicza się do Szlaku Bożego Miłosierdzia, Szlaku Maryjnego i Szlaku Franciszkańskiego.

Zakonnicy bernardyńscy przywędrowali z misją do Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XV w. Bernardyni – Franciszkanie Obserwanci zamieszkali w Wilnie i w XV w. wznieśli pierwszy Kościół drewniany, dążąc w ten sposób do życia według Reguły św. Franciszka z Asyżu (1182-1226). Drewniany Kościół spłonął, a zdecydowaną część zbudowanego później Kościoła murowanego należało wyburzyć z powodu błędów konstruktorskich.

W latach 1506-1516 wybudowano teraźniejszy Kościół, w którym zachowało się prezbiterium zburzonego Kościoła – chór kościelny i zakrystia. Kościół uznawany jest za jeden z największych i najbardziej wytwornych budynków miasta. Klasztor Bernardynów powstawał razem z Kościołem, działał tu nowicjat, seminarium, skryptorium, bogata biblioteka. Bernardyni słynęli ze swoich kaznodziei, posiadali swoich rzemieślników. W XIX w. po powstaniach władze carskie zamknęły klasztor. Po II wojnie światowej został założony Instytut Sztuk Pięknych w Wilnie (obecna Akademia Sztuk Pięknych). W okresie komunizmu Kościół został przemianowany na magazyn Instytutu Sztuk Pięknych. Franciszkanie po odzyskaniu Kościoła ponownie go konsekrowali w 1994 r.

Do dzisiaj zachowało się i zostało odrestaurowanych trzynaście drewnianych ołtarzy w stylu późnego baroku. W bocznych nawach Kościoła można podziwiać gotyckie, kryształowe, krzyżowo-żebrowe i gwiaździste sklepienia. Ściany naw zdobią gotyckie freski polichromiczne. Są to barwne kompozycje figurowe na tematy Biblijne, hagiograficzne i związane z życiem św. Franciszka z Asyżu. Malarstwo to pochodzi z XVI w. i uznawane jest za unikatowe.

W Kościele przechowywana jest najstarsza znana na Litwie rzeźba Ukrzyżowanego z XV w. – obecnie znajduje się ona w prawej nawie Kaplicy św. Floriana (Trzech Króli). W XVII w. na placu przy Kościele rozpoczęto budowę Kalwarii, która świadczyła o charakterystycznym dla Bernardynów kulcie Pana Jezusa Cierpiącego. Później, po ustaniu Kalwarii, Droga Krzyżowa została przygotowana w kaplicy obok Kościoła. Z tejże Kalwarii zachowała się tylko jedna stacja „Schody Chrystusa” (Scala Sancta). Znajduje się w niej kopia Świętych Schodów, św. Heleny sprowadzonych z Jerozolimy do Rzymu. Do tej kaplicy można wejść i wspiąć się po „Schodach Chrystusa” na neogotycką dzwonnicę, dobudowaną na zewnątrz w 1874 r., modląc się i rozważając mękę Chrystusa.

Wizerunek Matki Bożej Bolesnej został namalowany w 1699 r., po nabyciu prawa do odpustu o tej samej nazwie. Obraz pokryty metalowymi sukienkami powieszono na ołtarzu Matki Bożej Sokalskiej lub Rosyjskiej, który znajduje się z lewej strony obok ołtarza głównego. Wizerunek ten jest jednym z najbardziej znanych wizerunków Madonny słynących z łask, związanych z Bernardynami z Litwy i Polski.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Najświętsza Maryja Panna Łaskawa

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest jedną z najsłynniejszych budowli barokowych na Litwie, której architektura zewnętrzna i wewnętrzna ulegała niewielkim zmianom. Jest to jeden z niewielu wileńskich Kościołów, które nieustannie działały jako katolicki dom modlitwy. Od 1625 r. osiedlili się tu Kanonicy Luterańscy. Przypuszcza się, że w miejscu tego Kościoła od końca XVI w. znajdowały się drewniane Kościoły. Po ich spaleniu, 29 czerwca 1668 r., w dzień uroczystości św. Piotra i Pawła, rozpoczęto budowę obecnego murowanego Kościoła prosząc jednocześnie Maryję o umocnienie pokoju na wymęczonej wojnami Litwie. O tej intencji świadczy napis na fasadzie Kościoła „Regina Pacis funda nos In pace” („Królowo Pokoju umacniaj nas w pokoju”). Retoryczna gra słów charakterystyczna dla baroku przypomina też fundatora Kościoła – wojewodę wileńskiego i głównego dowódcę wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego Michała Kazimierza Paca. Jego szczątki spoczywają w piwnicy Kościoła pod progiem.

Dekoracji Kościoła podjęli się w 1678 r. wspaniali włoscy rzeźbiarze Giovanni Pietro Perti i Giovanni Maria Galli. To właśnie dekoracja sztukatorska zamieniła ten Kościół w perłę późnego baroku wileńskiego. Ikonografia zdobnicza wyraża podstawowe wartościowe założenia zakonu i mecenatu M. K. Paca: Kaplice św. Augustyna, św. Królowych, św. Rycerzy Męczenników i św. Maryi od Męczenników, uwidaczniają wartości nauki Kościoła, barokowej skruchy, walki i cierpienia za wiarę oraz cnoty (do śmierci M. K. Pac pozostał nieżonaty).

W wielkim ołtarzu – obraz Franciszka Smuglewicza „Pożegnanie św. Piotra i Pawła”.

W prawym bocznym ołtarzu czczony jest obraz Pięciu Ran Jezusa, sprowadzony przez Wileńskie Bractwo Rybaków. W Kościele czczona jest również drewniana rzeźba Jezusa Nazarejczyka, wyprodukowana w Rzymie na wzór cudownego wizerunku Pana Jezusa Miłosiernego Ecce Homo, przechowywanego w Madrycie. Z aktu wizytacji z 1804 r. dowiadujemy się, że zapieczętowane relikwie złożone z dwóch części zostały osadzone w głowie Jezusa.

Obraz Najświętszej Maryi Panny Łaskawej (w lewym bocznym ołtarzu) jest kopią obrazu czczonego we włoskim mieście Faenza. Sprowadził go żmudzki biskup Jerzy Tyszkiewicz. Obraz przedstawia Maryję łamiącą strzały gniewu Bożego. Mieszkańcy Wilna modlili się przed nim, prosząc o wstawiennictwo w czasie epidemii. Obok znajduje się już nieco później namalowany obraz ze sceną pomoru w Wilnie i Najświętszą Maryją Panną Łaskawą.

Kościół Znalezienia Krzyża Świętego i Droga Krzyżowa w Kalwarii Wileńskiej

Najświętsza Maryja Panna Bolesna

Kościół zalicza się do Szlaku Maryjnego, Dominikańskiego w Wilnie, św. Jana Pawła IIi Drogi Krzyżowej w Kalwarii.

Droga Krzyżowa w Kalwarii Wileńskiej, sakralny kompleks architektoniczny, jest jedną z największych Dróg Krzyżowych w Europie. Na cały kompleks składa się Kościół Znalezienia Krzyża Świętego i 35 stacji. Kościół Znalezienia Krzyża Świętego jest głównym miejscem obchodów Zielonych Świątek w Archidiecezji Wileńskiej.

Droga Krzyżowa w Kalwarii Wileńskiej została przygotowana w podzięce Bogu za zwycięstwo nad wojskiem carskiej Rosji i poświęcona w 1669 r. Dominikanie z klasztoru Ducha Świętego w Wilnie pielęgnujący to miejsce, wspierani przez możnowładców i wzniosłych duchownych, w 1772 r. zbudowali tu Kościół Znalezienia Krzyża Świętego i 20 nowych kaplic. Do XX w. kompleks rzadko ulegał zmianom. Więcej szkód dokonała tylko armia napoleońska. Kalwaria Wileńska najbardziej ucierpiała w okresie komunizmu, kiedy w 1962 r. w ciągu jednej nocy wysadzono niemal wszystkie stacje. Odbudowę rozpoczęto po odzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1990 r.

Długość Drogi Krzyżowej, odległości pomiędzy stacjami mierzone krokami, odwzorowują topografię Jerozolimy z czasów Jezusa Chrystusa, dlatego znajdująca się w Wilnie Kalwaria zwana jest „miastem Jerozolimy”. Kościół Znalezienia Krzyża Świętego jest kompozycyjnym i ideowym centrum Kalwarii Wileńskiej. Wysokie wzgórze, na którym został wzniesiony Kościół, w topografii Kalwarii odpowiada Górze Golgoty. Ołtarz Wielki, zwany inaczej ołtarzem Chrystusa Ukrzyżowanego, jest najważniejszą stacją Drogi Krzyżowej ku czci śmierci Zbawiciela na Krzyżu. Wisząca w Ołtarzu figura Chrystusa Ukrzyżowanego uchodzi wśród wiernych za cudowną. Relikwia św. Krzyża jest wystawiona pod szklanym kloszem w ołtarzu Matki Boskiej Bolesnej. Ściany i sklepienia Kościoła zdobią spektakularne freski z końca XVIII w.

W ołtarzu Najświętszej Maryi Panny w lewej nawie czczony jest obraz Najświętszej Maryi Panny Bolesnej. Nad Obrazem Jezusa Miłosiernego znajduje się charakterystyczny dla Dominikanów obraz Najświętszej Maryi Panny Różańcowej, namalowany w XVII w. W lewej nawie mieści się ołtarz św. Hiacynta (Jacka), pamiętający czasy Dominikanów.

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach

Matka Boska – patronka Litwy

Kościół zalicza się do Szlaku św. Jana Pawła II i Szlaku Maryjnego.

Św. Jana Pawła II cechowała szczególna pobożność maryjna. Jako swoje motto apostolskie wybrał słowa „Totus Tuus” (Cały Twój), będące wyznaniem miłości i wiary względem Najświętszej Maryi Panny. Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach, którego ołtarz zdobi słynący z łask obraz Matki Boskiej Trockiej – patronki Litwy, świadczy o głębokiej pobożności maryjnej Litwinów. Jest to pierwszy na Litwie wizerunek Maryi, ukoronowany koronami papieskimi dnia 4 września 1718 r., któremu nadano tytuł Orędowniczki Chorych.

Kościół zbudowano z inicjatywy Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda w 1409 r. i otrzymał tytuł Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny u Elżbiety. W tradycji chrześcijańskiej wydarzenie to rozumiane jest jako zetknięcie się Starego i Nowego Przymierza. Ściany wnętrza Kościoła z XV w. były udekorowane dziełami malarskimi w stylu bizantyjskim, pierwsze ich fragmenty odsłonięto w 2006 r. Freski przedstawiają sceny ze Starego i Nowego Testamentu. W Kościele tym od dawna ze szczególną żarliwością praktykuje się modlitwę różańcową, dlatego w boczny ołtarz Najświętszej Maryi Panny Różańcowej, usytuowany przy północno-wschodnim filarze, wkomponowano obraz „Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską”, namalowany w XVII w. Kościoła nigdy nie zamknięto, nie przekazano wyznawcom innej konfesji i nie wykorzystywano niezgodnie z jego przeznaczeniem, dlatego uznawany jest za unikalny zabytek wiary i historii kultury litewskiej, który zachowuje dziedzictwo Kościoła i sztuki, obejmujące sześć stuleci.

Na obrazie Wielkiego Ołtarza widnieje Matka Boska Hodegetria (z grec. Wskazująca Drogę), namalowana w stylu bizantyjskim. Na Jej lewym kolanie siedzi Dzieciątko Jezus w purpurowej tunice, które w lewej ręce trzyma księgę, zaś prawą wyciąga w kierunku trzech róż, trzymanych przez Matkę, a symbolizujących trzy części różańca. Obraz jest mocno kojarzony z postacią księcia Witolda. Zapis z XVII w. umieszczony na odwrocie obrazu głosi, że bizantyjski imperator Manuel II Paleolog podarował tenże obraz Witoldowi z okazji chrztu. Wizerunek Maryi stanowiący pamięć o Witoldzie i jego wielkiej epoce umacniał naród, dlatego przy nim modlili się wysocy dygnitarze państwowi, możnowładcy, tłumy ludzi przybywały z najróżniejszych miejsc.