Góra Trzech Krzyży

Pomnik Trzech Krzyży poświęcony jest pamięci siedmiu franciszkańskich męczenników wileńskich za czasów Olgierda. Został wzniesiony na wzgórzu Krzywym, zwanym także Łysym, a obecnie – Górą Trzech Krzyży. Betonowy pomnik Trzech Krzyży zaprojektował w 1916 r. znany architekt Antoni Wiwulski, który zginął zaraz po I wojnie światowej, stając w obronie Wilna zagrożonego przez sowieckich najeźdźców. W 1950 r., z polecenia władz sowieckich, pomnik został wysadzony. Jego odłamki są eksponowane u podnóża góry. Obecne Trzy Krzyże odbudowano w 1989 r., tuż przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości.

Kościół św. Franciszka z Asyżu (Bernardynów) i klasztor franciszkański

Kościół zalicza się do Szlaku Bożego Miłosierdzia, Szlaku Maryjnego i Szlaku Franciszkańskiego.

Zakonnicy bernardyńscy przywędrowali z misją do Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XV w. Bernardyni – Franciszkanie Obserwanci zamieszkali w Wilnie i w XV w. wznieśli pierwszy Kościół drewniany, dążąc w ten sposób do życia według Reguły św. Franciszka z Asyżu (1182-1226). Drewniany Kościół spłonął, a zdecydowaną część zbudowanego później Kościoła murowanego należało wyburzyć z powodu błędów konstruktorskich.

W latach 1506-1516 wybudowano teraźniejszy Kościół, w którym zachowało się prezbiterium zburzonego Kościoła – chór kościelny i zakrystia. Kościół uznawany jest za jeden z największych i najbardziej wytwornych budynków miasta. Klasztor Bernardynów powstawał razem z Kościołem, działał tu nowicjat, seminarium, skryptorium, bogata biblioteka. Bernardyni słynęli ze swoich kaznodziei, posiadali swoich rzemieślników. W XIX w. po powstaniach władze carskie zamknęły klasztor. Po II wojnie światowej został założony Instytut Sztuk Pięknych w Wilnie (obecna Akademia Sztuk Pięknych). W okresie komunizmu Kościół został przemianowany na magazyn Instytutu Sztuk Pięknych. Franciszkanie po odzyskaniu Kościoła ponownie go konsekrowali w 1994 r.

Do dzisiaj zachowało się i zostało odrestaurowanych trzynaście drewnianych ołtarzy w stylu późnego baroku. W bocznych nawach Kościoła można podziwiać gotyckie, kryształowe, krzyżowo-żebrowe i gwiaździste sklepienia. Ściany naw zdobią gotyckie freski polichromiczne. Są to barwne kompozycje figurowe na tematy Biblijne, hagiograficzne i związane z życiem św. Franciszka z Asyżu. Malarstwo to pochodzi z XVI w. i uznawane jest za unikatowe.

W Kościele przechowywana jest najstarsza znana na Litwie rzeźba Ukrzyżowanego z XV w. – obecnie znajduje się ona w prawej nawie Kaplicy św. Floriana (Trzech Króli). W XVII w. na placu przy Kościele rozpoczęto budowę Kalwarii, która świadczyła o charakterystycznym dla Bernardynów kulcie Pana Jezusa Cierpiącego. Później, po ustaniu Kalwarii, Droga Krzyżowa została przygotowana w kaplicy obok Kościoła. Z tejże Kalwarii zachowała się tylko jedna stacja „Schody Chrystusa” (Scala Sancta). Znajduje się w niej kopia Świętych Schodów, św. Heleny sprowadzonych z Jerozolimy do Rzymu. Do tej kaplicy można wejść i wspiąć się po „Schodach Chrystusa” na neogotycką dzwonnicę, dobudowaną na zewnątrz w 1874 r., modląc się i rozważając mękę Chrystusa.

Wizerunek Matki Bożej Bolesnej został namalowany w 1699 r., po nabyciu prawa do odpustu o tej samej nazwie. Obraz pokryty metalowymi sukienkami powieszono na ołtarzu Matki Bożej Sokalskiej lub Rosyjskiej, który znajduje się z lewej strony obok ołtarza głównego. Wizerunek ten jest jednym z najbardziej znanych wizerunków Madonny słynących z łask, związanych z Bernardynami z Litwy i Polski.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Franciszkanów Konwentualnych

Kościół zalicza się do Szlaku Maryjnego i Szlaku Franciszkańskiego.

Badania archeologiczne ustaliły, że miejsce na ulicy Trockiej, gdzie znajduje się Kościół Franciszkanów Konwentualnych, jest jednym z najwcześniejszych katolickich miejsc w Wilnie. Świadczą o tym znaleziska potwierdzające, że jeszcze przed wzniesieniem pierwszego murowanego Kościoła pod koniec XIII w., odbywał się tu chrześcijański pochówek zmarłych. Jak i większość świątyń wzniesionych przez księcia Witolda i króla Jagiełłę, także Kościół Franciszkanów został konsekrowany i nadano mu tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jego nazwę piszę się często z dopiskiem „in Arena”, tj. Na Piasku, od którego pochodzi nazwa tego miejsca.

W 1390 r. Krzyżacy zaatakowali wileńskie zamki, paląc jednocześnie franciszkańskie budowle. W  1421 r. zbudowano nowy Kościół i mniej więcej w tym samym roku – klasztor. W Kościele zachowało się nieco więcej cennych fragmentów architektonicznych pochodzących sprzed XVIII w. niż w budynkach klasztoru. W XIX w. po powstaniach klasztor i Kościół zamknięto i odebrano bogatą bibliotekę. W okresie komunizmu w Kościele założono archiwum. W 1998 r. Kościół zwrócono Franciszkanom Konwentualnym.

Przy wejściu na teren Kościoła i klasztoru, przy płocie znajduje się barokowa kaplica rodziny Suzinów, zbudowana w celu upamiętnienia mieszkańców Wilna wymordowanych przez Kozaków.

Biała Madonna lub figura Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, słynęła w mieście z łask już od XVIII w. Wówczas stała ona w sali klasztornej, gdzie przyjmowano gości. Maryja przedstawiona jest jako kobieta brzemienna, podobnie jak Maryja z objawienia danego Janowi. Zapewne to zadecydowało o tym, że Biała Madonna czczona jest jako patronka rodzin, rozbitych rodzin, małżonków nie mogących doczekać się potomstwa, orędowniczka oraz patronka dzieci nienarodzonych. W 1864 r. po zamknięciu klasztoru przez cara, zamurowano figurę Maryi w niszy chcąc ją w ten sposób ukryć. W 1935 r. Franciszkanie przenieśli figurę do kaplicy św. Wawrzyńca. W okresie komunizmu ponownie zamurowano figurę w niszy kaplicy i nikt nie podejrzewał, że została ukryta w ścianie magazynu państwowego archiwum. Po zwróceniu Kościoła Franciszkanom, odsłonięto figurę.

Kościół św. Mikołaja

Jest to jeden z najstarszych Kościołów w Wilnie, o którym po raz pierwszy wspomniano w historycznych źródłach w 1320 r., kiedy to Książę Wielki Litewski Giedymin zaprosił rzemieślników i kupców z chrześcijańskiej Europy do Wilna. W 1323 r. w liście do Franciszkanów pisał, że w Wilnie zbudowano dla nich Kościół. To, że Kościół wiązał się z przybyciem kupców do miasta, świadczy tradycyjnie przyznawany w Europie Centralnej tytuł św. biskupa Mikołaja z Miry – patrona podróżników, kupców, rzemieślników, więźniów, dzieci.

Kościół został ufundowany w latach 1382-1387, ze środków wileńskiego namiestnika Wielkiego Księstwa Litewskiego J. Jaunisa (Janulisa). O okresie budowy świątyni świadczą archaiczne formy architektury wczesnego gotyku. Kościół rekonstruowano i odnawiano kilkakrotnie, dlatego we wnętrzu (na sklepieniu, w ołtarzach) znajdują się wyraźnie formy późnego gotyku z początku XVI w.    i połowy XVIII w.

Wdzięczne filary, na których wspierają się gwiaździste sklepienia dzielą Kościół na trzy nawy. W ołtarzu wielkim – Ukrzyżowany Chrystus. W lewym ołtarzu czczony jest obraz św. Mikołaja. W prawym ołtarzu – obraz Matki Boskiej Bolesnej wyrzeźbiony z drewna, malowany i zasłonięty złoconymi płytami.

W latach 1901-1939 Kościół św. Mikołaja był jedynym Kościołem w Wilnie, w którym odbywały się nabożeństwa w języku litewskim, dlatego otrzymał miano zarzewia kultury litewskiej. W 1930 r. dzięki staraniom Litwinów z Wilna, w Kościele postawiono pomnik na pamiątkę 500. rocznicy śmierci Witolda Wielkiego. W latach powojennych, po zamknięciu Wileńskiej Bazyliki Archikatedralnej, Kościół pełnił funkcję prokatedry, a w 1959 r. obok Kościoła wzniesiono rzeźbę św. Krzysztofa patrona Wilna, wykonaną przez rzeźbiarza Antoniego Kmielauskasa. Był to akt ruchu oporu, gdyż reżim komunistyczny zabronił używania herbu miasta, na którym widnieje tenże święty.